آشنایی با طب فشاری؛ یک فرایند درمانی مقرون به صرفه قیمت اما بحث برانگیز - وبلاگ بازی

به گزارش وبلاگ بازی، به احتمال بسیار زیاد عبارت طب فشاری را بیشتر به همراه عبارت طب سوزنی شنیده اید؛ چراکه این دو فرایند درمانی در تعامل با یکدیگر و حتی می توان گفت مکمل یکدیگر هستند. هر دو تکنیک، طب فشاری و طب سوزنی به عنوان فرایند اصلی برای درمان یک بیمار تلقی نمی شوند و هیچ توصیه ای هم در این زمینه صورت نمی گیرد که از این دو متد برای خط اول درمان استفاده گردد. با این حال، طب فشاری نسبت به طب سوزنی مزیت های خاصی دارد که بد نیست به بعضی از مهم ترین فواید طب فشاری اشاره نمود. بعلاوه در این مطلب، درباره هر آنچه باید پیرامون طب فشاری بدانید هم صحبت می گردد.

پایه و اساس روش کاری طب فشاری بر مبنای نقل و انتقال انرژی بر مبنای کانال هایی به نام مریدیان (Meridian) در بدن است. درمان گرهای چین در دوران باستان به این باور رسیده بودند که بیماری و ناخوشی به علت نقص در انتقال انرژی در مریدیان ها به وجود می آید. بنابراین اگر بتوان این انسداد یا اختلال را در کانال های مریدیان برطرف کرد، بیماری هم بهبود یافته و به تبع حال بیمار بهتر می گردد. همان طور که از نام این فرایند بر می آید، یک فشار جسمانی و فیزیکی روی بعضی از بخش های بدن اعمال می گردد؛ بخش هایی که به نقاط طب فشاری یا نقاط تحریکی معروف هستند. درمان گرها تلاش می نمایند با فشار روی نقاط تحریکی، انسداد مریدیان ها را برطرف نمایند.

این طب سنتی مورد توجه بسیاری از دانشمندان و پزشکان در سراسر دنیا نهاده شد. بر اساس بعضی از مطالعات علمی و پزشکی، طب فشاری برای بهبودی شرایط تهوع، استفراغ، بی خوابی، کمر درد، سر دردهای میگرنی، یبوست و خیلی از عارضه های دیگر کارایی لازم را دارد. هر چند، مطالعات دیگری هم در این زمینه وجود دارد که دقیقا عکسِ این گزاره را ادعا می نمایند؛ یعنی طب فشاری هیچ خاصیت مفیدی برای حفظ کیفیت سلامت جسمانی یک انسان در پی ندارد. این دسته از دانشمندان، بهبود شرایط بیماران را از طریق طب فشاری این گونه توجیه می نمایند که بیماران به علت تلقین، حس بهتری نسبت به اثرات بیماری خود پیدا می نمایند. جدا از تمامی این موارد، این باور هم به طور کلی وجود دارد که طب فشاری تمام و کمال برای کشور چین است؛ جمله ای که صد در صد صحیح نیست.

خاستگاه طب فشاری؛ کمی آن طرف تر از چین!

بر اساس متونی که تا به حال منتشر شده، طب فشاری در ابتدا در کشور هند ترویج پیدا کرد. پس از توسعه تفکر بوداییسم در کشور چین، طب فشاری به یکی از مجذوب کننده ترین فعالیت های پزشکی در کشور چین تبدیل شده و رفته رفته نام طب فشاری و طب سوزنی در کل دنیا مشهور شد. با این حال، به نظر می رسد همچنان تفاوت هایی بین طب فشاری هندی و چینی وجود دارد که این دو فرایند درمانی را از یکدیگر متمایز می نماید. به طور کلی، همان طور که پیش تر هم به آن اشاره شد، طب فشاری بر مبنای چین باستان بر اساس ایجاد مجدد توازن و تعادل انرژی ین و یانگ ایجاد می گردد. تحریک سیستم مریدیان بر اساس نقاط تحریکی می تواند به برقراری تعادل یاری کند. با گذر زمان، درمان گرها هر کدام از روش های ابداعی خاص خودشان برای برطرف انسداد مریدیان ها بهره برداری می نمایند.

تفاوت های بین طب سوزنی و طب فشاری

با وجود این که اساس و مبنای درمان هر دو روش، برطرف انسداد کانال های مریدیان ها تلقی می گردد، همچنان تفاوت هایی بین این دو تکنیک وجود دارد. طب فشاری فرایند آسان تری برای بیمار است و احتیاجی نیست که حتما فرد برای مدتی طولانی روی تخت یا یک شی دراز بکشد. بعضی از نقاط تحریکی در طب فشاری احتیاجمند دراز کشیدن نیست و می توان این نقاط را در هر لحظه و هر مکان تحریک کرد. از طرفی دیگر، طب سوزنی از طریق بسیاری از محافل و انجمن های علمی پزشکی که اعتبار خوبی دارند به رسمیت شناخته می گردد. برای مثال در کشور ایالات متحده آمریکا، طب سوزنی به عنوان یک شغل مورد پذیرش اماکن دولتی است. از همه مهم تر، یک فرد می تواند به صورت خودآموز طب فشاری را یاد گرفته و روی خود انجام دهد. در صورتی که یادگیری طب سوزنی به صورت خود آموز کار چندان آسانی محسوب نشده و احتیاج است تا فرد مدت زمان بیشتری را صرف یادگیری کند. حال شاید این سوال در فکر تان شکل گرفته که چطور می توان طب فشاری را به صورت خود آموز فرا گرفت؟

چگونه رایگان طب فشاری را یاد بگیریم؟

در بحث یادگیری و آموزش طب فشاری، روش های مختلفی وجود دارد. برای مثال می توان به وجود نرم افزارهای متعددی اشاره نمود که به صورت رایگان به مخاطب یاد می دهند که چطور از طب فشاری برای تسکین درد استفاده نمایند. این نرم افزارها بیشتر مختص به گوشی های هوشمند است. از طرفی دیگر، مقالات متنی و بعلاوه محتواهای ویدیویی زیادی هم در رسانه ها وجود دارد که گام به گام به مخاطب یاد می دهند که چطور از طب فشاری به برترین نحو بهره برداری نمایند. آسان ترین روش برای یادگیری طب فشاری، جست وجوی عبارت Acupressure در وب سایت یوتیوب است. دنیایی از محتواهای ویدیویی رایگان در اختیار کاربر قرار می گیرد که هر کدام، گنجینه مهمی از اطلاعات را در این زمینه به کاربر ارائه می دهد. با تمامی این تفاسیر، بعضی از پزشکان غربی تلاش می کنند طب فشاری را به صورت تمام و کمال یاد بگیرند؛ چراکه هم روشی آسان است و هم می توان به صورت خودآموز به راحتی آن را یاد گرفت و از همه مهم تر این که در صورت اعمال یک فشار ملایم روی اندام، هیچ خطری جان بیمار را تهدید نخواهد کرد.

از کتاب های قابل اطمینان و معتبر در زمینه طب فشاری می توان به آثار بسیار زیادی نظیر اطلس طب فشاری (The Acupressure Atlas) به اهتمام و تلاش برنارد کولستر اشاره نمود که تمامی ریز و بم نقاط تحریکی را در این زمینه به طور آشکار و واضح تشریح می نماید. هنگامی که فرد از جایگاه نقاط تحریکی به درستی مطلع گردد، تقریبا بخش عمده ای از فرایند یادگیری اجرا شده است؛ چراکه تنها چیزی که باقی می ماند، اعمال حد ماز طریقی از فشار به نقاط مذکور است. در بعضی از نقاط احتیاج است تا یک فشار مستمری برای چند دقیقه اعمال گردد و در بعضی از نقاط دیگر احتیاج است تا به صورت رفت و برگشتی یک فشار ثابت به منطقه مورد نظر وارد گردد. بعلاوه گردش دست در جهت عقربه های ساعت و بعلاوه خلاف عقربه های ساعت هم بر طبق یک قاعده و قانون خاص انجام می گردد. به طور خیلی مختصر، برای کاهش حس درد و تسکین دردهای مزمن توصیه می گردد تا به صورت خلاف جهت فشار وارد گردد. برای ایجاد انرژی بیشتر و تقویت حس خوب در اندام ها پیشنهاد می گردد تا در جهت عقربه های ساعت، فشار به منطقه تحریکی اعمال گردد. در مثالی دیگر توصیه می گردد برای تقویت عملکرد دستگاه گوارش بدن، فشار هم راستا با جهت عقربه های ساعت القا گردد.

آشنایی با بعضی از مهم ترین نقاط تحریکی طب فشاری

برشمردن و توصیف هر نقطه تحریکی احتیاج به یک مقاله مفصل و جداگانه دیگری دارد. با این حال، به معرفی پنج نقطه تحریکی می پردازیم؛ نقاطی که در طب فشاری برای تسکین درد به شدت مورد استفاده قرار می گیرند. معرفی این نقاط صرفا برای مطلعی و خود آموزی طب فشاری به طور مختصر و مفید است. همان طور که در ابتدای مقاله هم ذکر شده، هیچ توصیه درمانی برای بهبود شرایط بیماران قرار نیست در این مطلب ارائه گردد. بنابراین، اگر دچار یک بیماری حاد شده اید، بهتر است به منظور درمان به سراغ یک پزشک معالج بروید تا این که با طب فشاری به یک نتیجه مطلوب برسید. پنج نقطه مهم در طب فشاری عبارتند از:

ST 36

دنبال یک نقطه استخوانی درست زیر کشکک زانویتان بگردید. سپس به آرامی به خارج از زانو حرکت نموده تا به یک بخش تقسیم نماینده کوچک برسید. به این منطقه، معده 36 (ST 36) گفته می گردد. این نقطه تحریکی در طب فشاری به منظور بهبود شرایط هضم غذا، تهوع، یبوست و سایر موارد گوارشی مورد استفاده قرار می گیرد.

LI 4

اگر شما یک فشار را در بالاترین نقطه بین انگشت اشاره و شست وارد کنید، در حقیقت شما ناحیه تحریکی روده 4 (LI 4) را تحریک می کنید. این ناحیه که به حذف نماینده بزرگ هم معروف است، یکی از مهمترین نقاط در حوزه طب فشاری برای تسکین سر درد و حملات میگرنی تلقی می گردد. بعلاوه با تحریک ناحیه LI 4 می توان فرایند زایمان را در زنان حامله تسهیل کرد.

GB 21

این ناحیه به نام صفرا 21 شناخته می گردد. درمان گر این منطقه را به منظور کاهش فشار و دردهای ناحیه گردن و کتف فشار می دهد. ناحیه صفرا 21 درست در پشت کتف، بین گردن و نقطه ای که دست ها به کتف می رسد قرار می گیرد.

این تنگ (Yin Tang)

اگر ناحیه بین ابروهایتان را ماساژ دهید، در واقع در حال تحریک ناحیه این تنگ هستید. از مزیت فشار ملایم در این ناحیه می توان به ریلکس شدن و کاهش استرس و اضطراب در فرد اشاره نمود.

PC 6

پریکاردیوم 6 نام ناحیه ی مهمی در طب فشاری است که در داخل مچ دست نهاده شده است. تحریک این ناحیه برای بهبود حس تهوع ناشی از حاملگی یا تهوع ناشی از سفر با اتومبیل یا هواپیما به شدت سودمند است.

آیا طب فشاری برای همه مفید است؟

به طور کلی می توان طب فشاری را یک فرایند ایمن و بدون دردسر دانست. اگر فردی به سرطان، التهاب مفصل، بیماری های قلبی یا یک اختلال مزمن دچار شده، بهتر است با پزشک معالج خود در این زمینه مشورت کند؛ چراکه فشاری که در طب فشاری القا می گردد، ممکن است به عضلات و ناحیه مفصل آسیب وارد کند. به همین علت، جدا از موارد گفته شده بهتر است تا فرد از مهارت درمان گر خود برای انجام طب فشاری اطمینان حاصل کند.

با وجود این که طب فشاری آسیب مهلکی برای انسان ایجاد نمی نماید، بهتر است افرادی که شرایط زیر را دارند از انجام این فعالیت جدا خودداری نمایند:

• یک تومور سرطانی در ناحیه مورد نظر که قرار است فشار القا گردد، وجود دارد که به استخوان توسعه پیدا نموده است. در صورت فشار ممکن است سلول های توموری از غشای خود پاره شده و به بخش های دیگری در بدن پخش شوند.
• فردی که از بیماری آرتریت روماتیت (التهاب مفاصل)، یک آسیب به نخاع یا یک بیماری استخوانی رنج می برد. به طور کلی بیماری هایی که با دستکاری فیزیکی ممکن است بدتر شوند، توصیه می گردد طب فشاری روی این دسته از بیماران انجام نگردد.
• اگر فرد دچار واریس یا اتساع ورید شده باشد.
• افراد حامله نباید طب فشاری انجام دهند؛ چراکه بعضی از نقاط تحریکی ممکن است موجب القای انقباض شوند.

طب فشاری؛ یک علم یا شبه علم؟

شبهِ علم (Pseudoscience) به باورها و فعالیت هایی گفته می گردد که به اشتباه به نام علم رواج پیدا می نمایند اما اصلا و ابدا پایه و اساس علمی ندارند. البته بعضی از موارد مرتبط با شبه علم، رسما خرافه و غیر واقعی تلقی می شوند و بعضی دیگر از موارد را می توان تا حدودی پایه علمی برای شان در نظر گرفت اما هنوز علت و مدرک علمی و قابل منطقی نمی توان برای داده ها یافت. از مثال های شبه علم می توان به ستاره بینی، کارما، سنگ درمانی، یوگا، مدیتیشن و بسیاری از موارد دیگر اشاره نمود. در این میان، طب فشاری و طب سوزنی هم مورد بحث بسیاری از محققین و حتی افراد عادی نهاده شده که آیا باید این دو فرایند ی درمانی و تسکینی را علم در نظر گرفت یا یک شبه علمِ بسیار پر هوادار؟ در حقیقت همگی در پی پاسخ به یک سوال مهم هستیم. آیا مریدیان ها که یک منبع انرژی درونی تلقی می شوند، یک دانش دروغین است یا بر مبنای چیز دیگری این مفاهیم روی کار آمده است؟

بعضی از دانشمندان عقیده دارند که ساز و کار طب فشاری و حتی طب سوزنی بر مبنای پدیده ای به نام اثر پلاسیبو (Placebo Effect) است. اثر پلاسیبو به زبان بسیار ساده و عامیانه همان حسِ تلقینی است که به فرد بیمار القا می گردد. به عقیده هواداران این فرضیه، چیزی در بدن انسان به نام مریدیان وجود ندارد که درگاهی برای نقل و انتقال انرژی باشد. به بیمار این گونه تلقین می گردد که اگر ناحیه خاصی در بدن با فشار سوزنی یا دست تحریک گردد، حس درد آرام می گردد. این که دقیقا چطور می توان تلقین قدرتمندی را ساخت که یک درد خاص و زجرآوری را کاهش و چه بسا برطرف کند همچنان سوالی است که دانشمندان حوزه علوم اعصاب و نورو آناتومی در حال آنالیز جوانب مختلفش هستند.

در یک مقاله مروری که سال 2011 منتشر شد، محققین توانستند چهل و سه مقاله در حوزه اثرگذاری طب فشاری را آنالیز نمایند. نکته جالب اینجاست که نویسندگان در 35 مورد از چهل و سه مقاله به این نتیجه رسیده بودند طب فشاری در درمان بعضی از نشانه های بیماری ها موثر واقع شده است. نویسندگان مقاله مروری با آنالیز چهل و سه مورد از تحقیقات در این زمینه در نهایت در بخش نتیجه گیری اذعان داشته اند که مطالعات آزمایشگاهی و بالینی در گذشته پیروز نشده بودند تا از طب فشاری نتایج حمایت نماینده ای را در بحث درمان ارائه دهند. برای آنالیز دقیق طب فشاری احتیاج بوده تا مطالعات مورد-شاهدی تصادفی طراحی گردد تا از صحت اثرگذاری طب فشاری روی یک عارضه خاص اطمینان حاصل گردد.

در مطالعه ی مروری دیگری، چهار آزمایش بالینی و 9 مطالعه دیگر در حوزه طب فشاری برای کنترل درد در زمان زایمان مورد آنالیز نهاده شد. بر اساس این آنالیز هم معین شد طب فشاری یا طب سوزنی می تواند درد را در زمان زایمان کاهش دهد. هر چند محققین دست خودشان را در بخش بحث نبسته و این نکته را هم اضافه نموده اند که تحقیقات بیشتری در این زمینه احتیاج است. از نتایج حیرت برانگیز دیگری که در مطالعات به دست آمد، این بود که به نظر می رسد طب فشاری نسبت به ماساژ سوئدی می تواند به مراتب بیشتر حس درد مزمن را کاهش دهد.

برای کاهش حس تهوع ناشی از سفر با وسایل نقلیه، ابزاری به نام مچ بند طب فشاری در سطح بازار وجود دارد که این حس را تا حدود به سزایی برطرف می نماید. در حقیقت این مچ بند، فشاری را به نقطه تحریکی P6 القا می نماید. دانشمندان تلاش می کنند تا از لحاظ علمی این مسئله را آنالیز نمایند که آیا واقعا طب فشاری در این زمینه تاثیرگذار است یا خیر. جالب است که این نقطه تنها برای کاهش حس تهوع کارایی داشته و به نظر می رسد برای جلوگیری از استفراغ تاثیر آن چنان قابل قبولی ندارد. با تمامی این تفاسیر، دانشمندان نتایج آن چنان محکمی پیرامون مچ بند طب فشاری کسب ننموده اند.

در هر صورت، همچنان مطالعات بالینی در زمینه آنالیز تاثیر طب فشاری صورت می گیرد. با این که هنوز در داخل بدن چیزی تحت عنوان مریدیان از لحاظ آناتومی یا بافت شناسی یافت نشده، همچنان مطالعاتی منتشر می گردد که از اثر مثبت طب فشاری خبر می دهند. از آن سو، رسانه ها و افراد زیادی به صورت محکم جلوی طب سوزنی و فشاری ایستاده و بیان می نمایند که این مفاهیم از بیخ و بن خرافه بوده و هیچ جایگاهی در علم پزشکی ندارند. برای مثال می توان به وب سایت بسیار مطرح کویک واچ (Quackwatch) اشاره نمود.

کویک واچ، وب سایتی پزشکی است که از طریق فردی پزشک به نام استفن برت احداث شده است. کویک واچ رسالت مهمی دارد. این سایت در برابر نشر خرافه، حقایق اشتباه علمی و باورهای غلط در حوزه پزشکی واکنش نشان داده و به مبارزه با انتشار این اخبار کذب و موارد شبه علم می پردازد. کویک واچ در مقاله ای بلند بالا و طولانی، ضمن تخریب تمامی مفاهیم طب سنتی چینی، به شماتت طب فشاری و سوزنی می پردازد. به عقیده نگارنده مطلبِ کویک واچ، اگر طب فشاری به درستی انجام نگردد، امکان دارد فرد به علت افت فشار بیهوش گردد. هماتومای موضعی (جمع شدن خون به علت خون ریزی عروق کوچک به خاطر پاره شدن)، پنموتوراکس (سوراخ شدگی ریه) و عفونت های موضعی از دیگر عوارض ناشی از طب فشاری و سوزنی در این مقاله عنوان شده است. در شرایط حادتر ممکن است به علت غیر استریل بودن سوزن ها، هپاتیت B به فرد سالم انتقال یابد یا حتی اعصاب محیطی دچار آسیب گردد. بسیاری از محققین باور دارند که طب فشاری از متدهای تشخیصی غیر منطقی به منظور شناسایی علائمی علمی استفاده می نماید. در هر صورت، حتی اگر طب فشاری و سوزنی شبه علم هم به شمار می روند، می توان از طب فشاری به منظور تاثیرگذاری مثبت روی حال جسمانی بیمار استفاده کرد؛ چراکه همان طور که گفته شد، طب فشاری نسبت به طب سوزنی خطرات کمتری داشته و می توان خیلی راحت تر آن را روی بیمار اجرا کرد. البته به شرطی که فشار به صورت بسیار زیاد نباشد.